Günümüzde kabul edilen Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu‘na göre, yazarların teliflerinin kalkması için ölümlerinin üzerinden 70 yıl geçmiş olması gerekiyor. Aslında bu, Avrupa Birliği’nin belirlediği bir süre. Türkiye, 1990’ların ortasında, Avrupa Birliği’ne girme süreci dahilinde kendi telif hakları yasasını onlarınkiyle uyumlu hale getirerek aynı şartları kabul ediyor. Bugün basılmayan birçok yazarın eski çevirilerine ulaşılabilmesinin sebebi de yakın bir süre öncesine kadar böyle bir yasanın mevcut olmayışı zaten. Hatta eskiden çeviri edebiyatın daha çok basılmasının sebebi de yabancı bir eseri basmanın yerli bir eseri basmaktan daha ucuz oluşu…

Velhasıl, ölümünün ardından 70 yıl geçen yazarların eserleri tek tek görünmeye başlar Türk yayınevlerinde. Yakın zamanda da birçok tanınan ve sevilen yazarın telif hakları serbest kaldı. Bunlardan biri James Joyce. Gerçekten de tüm dünya Joyce’un eserlerinin public domain‘e, yani kamusal alana çıkmasını bekliyordu çünkü varislerinin izin konularında zorluk çıkarttıkları biliniyordu. Yılbaşından bu yana çeşitli mecmualarda yayımlanan haberlerden anladığımız üzere, telifin kalkması için 70. yılın dolması gerekiyor, fakat yıl olarak dolduktan sonra ayların önemi kalmıyor. Yani, 13 Ocak 1941’de ölen Joyce’un telif hakları 1 Ocak 2012’de kalktı. (Sabit Fikir‘in konuyla ilgili haberine buradan ulaşabilirsiniz.) Yine de bunun oldukça karışık ve detaylarını kavraması güç bir konu olduğunu söyleyebiliriz. Mesela mektuplaşmalara gelince iş tamamen değişiyor — mektubu yazan kişi değil, mektubun gönderildiği için telif haklarının sahibi oluyor.

Joyce’un son olarak geçtiğimiz yıl İletişim Yayınları’ndan Murat Belge çevirisiyle Sanatçının Bir Genç Adam Olarak Portresi ve Dublinliler, Sel Yayıncılık’tan Giacomo Joyce, İş Bankası Kültür Yayınları’ndan da Oda Müziği kitapları yayımlanmıştı. Aklımızdaki ilk soru şu: Bunların hepsi telif anlaşmasıyla mı yayımlandı? İkincisi ise, Ulysses‘i tekrar çevirtmeye hangi yayınevi cesaret edecek? Ve buna gerek var mı?

Hakları bu yıl serbest kalan bir başka isim Virginia Woolf. İletişim Yayınları’nın halihazırda külliyatını basmış olduğu Woolf’ın Kırmızı Kedi’den yeni bir Mrs. Dalloway çevirisi çıktı bile. Dalloway‘in çevirmeni ve Kırmızı Kedi’nin yayın yönetmeni İlknur Özdemir’in Woolf kitaplığına devam edip etmeyeceği henüz bilinmiyor. Benzer bir şekilde Everest Yayınları da F. Scott Fitzgerald’ın en meşhur eseri olan Muhteşem Gatsby‘yi yeni bir çeviriyle yayımladı, fakat kapaktaki “Bütün Eserleri 1” ibresinden onların diziye devam edeceklerini anlayabiliyoruz. Fitzgerald’ın bugüne kadar yalnızca bir avuç kitabının çevrildiğini, onların arasında da yalnızca Can Yücel çevirisinin dikkate değer olduğunu göz önünde bulundurursak bu gerçekten önemli bir çalışma.

Peki neden 70 yıl? Bu süre daha önce 50 idi, fakat Avrupa Komisyonu 95’e çıkartmak istiyordu. Belli ki orta yol olarak 70’te anlaşmışlar. Yazarın ölümünden sonra ailesinin geçiminin göz önünde bulundurulduğu söyleniyor. Fakat 70 yıl içerisinde bırakın yazarın çocukları ile torunlarını, torunların çocukları bile geçinebilir… Bu gerçekten yazarın haklarını korumak mıdır? Öte yandan, telifsiz yazarların eserlerinin üzerinde herhangi bir kontrol mekanizması olmadığı için kötü yahut yanlış edisyonları çıkabiliyor. Hatta çoğunlukla korsan çevirilere kadar varıyor iş (konuyla ilgili Çeviribilim yazısını buradan okuyabilirsiniz). Bir denetleme mekanizması şart, fakat bu nasıl olacak? Yayıncıların, yazarların ve korsan baskılarla karekoduyla savaşmaya başlayan Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın bu meseleye de eğilmelerini rica ediyoruz.

koltukname

Website | + posts

• koltukname

  https://koltukname.com/author/koltukname/

  Yıldan Kalanlar // 2022
• koltukname

  https://koltukname.com/author/koltukname/

  2022 Tüyap İstanbul Kitap Fuarı: İzlenimler ve indirimler
• koltukname

  https://koltukname.com/author/koltukname/

  2018 Tüyap İstanbul Kitap Fuarı'ndaki yayınevi indirimleri
• koltukname

  https://koltukname.com/author/koltukname/

  Balık istifi metro yolculuğu